Math

سبب شهرت وی به خیام درست معلوم نیست .احتمال داده اند که پدرش خیمه دوز بوده است. وی در دوره سلجوقی در سال ۴۳۹ هجری قمری در نیشابور متولد شد و علوم مختلف را فرا گرفت. قدیمی ترین ماخذی که درباره خیام مطالبی در آن ها می توان یافت، نامه ای است منتسب به سنایی، کتاب میزان الحکمه عبدالرحمان خازنی، چهار مقاله نظامی عروضی سمرقندی و متنی از ابوالحسن بیهقی.

گر چه جایگاه علمی خیام برتر از جایگاه ادبی وی است و دارای لقب حجةالحق بوده‌است، ولی آوازه وی بیشتر به واسطه نگارش رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد، افزون بر آنکه رباعیات خیام را به اغلب زبان‌های زنده ترجمه کرده اند. یکی از برجسته‌ترین کارهای وی را می‌توان اصلاح گاهشماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام‌الملک، که در دوره سلطنت ملک‌شاه سلجوقی بود، دانست.

استعداد شگرف خیام

استعداد شگرف خیام سبب شد که وی در زمینه های دیگری از دانش بشری نیز دستاوردهایی داشته باشد. از وی رساله های کوتاهی در زمینه هایی چون مکانیک، هیدرواستاتیک، هواشناسی، نظریه موسیقی و غیره نیز بر جای مانده است.

اخیراً نیز تحقیقاتی در مورد فعالیت خیام در زمینه هندسه تزئینی انجام شده است که ارتباط او را با ساخت گنبد شمالی مسجد جامع اصفهان تأئید می کند. آثار فلسفی موجود خیام به چند رساله کوتاه اما عمیق و پربار محدود می شود و آخرین رساله فلسفی خیام، مبین گرایشهای عرفانی اوست.

اما گذشته از همه اینها، بیشترین شهرت خیام در طی دو قرن اخیر در جهان به دلیل رباعیات اوست که نخستین بار توسط فیتزجرالد به انگلیسی ترجمه و در دسترس جهانیان قرار گرفت و نام او را در ردیف چهار شاعر بزرگ جهان یعنی هومر، شکسپیر، دانته و گوته قرار داد.

رباعیات خیام به دلیل ترجمه بسیار آزاد از شعر او موجب سوء تعبیرهای بعضاً غیر قابل قبولی از شخصیت وی شده است. از وی هم‌اکنون بیش از ۱۰۰ رباعی برجای مانده‌است.

خیام زندگی‌اش را به عنوان ریاضیدان و فیلسوفی شهیر سپری کرد، در حالی‌که معاصرانش از رباعیاتی که امروز مایه شهرت و افتخار او هستند بی‌خبر بودند. قدیمی‌ترین کتابی که در آن از خیام شاعر یادی شده‌است، کتاب خریدة القصر از عمادالدین کاتب اصفهانی است. وی میان سال های ۵۱۷ تا ۵۲۰ ه.ق درگذشت.

خیام در ریاضیات، علوم ادبی، دینی و تاریخی استاد بود

 خیام در تاریخ ریاضی به نحو تحسین برانگیزی معادله های درجه اول تا سوم را دسته بندی کرد و سپس با استفاده از ترسیمات هندسی مبتنی بر مقاطع مخروطی توانست برای تمامی آنها راه حلی کلی ارائه کند.

وی برای معادله های درجه دوم هم از راه حلی هندسی و هم از راه حل عددی استفاده کرد، اما برای معادلات درجه سوم تنها ترسیمات هندسی را به کار برد و بدین ترتیب توانست برای اغلب آنها راه حلی بیابد و در مواردی امکان وجود دو جواب را بررسی کند. اشکال کار در این بود که به دلیل تعریف نشدن اعداد منفی در آن زمان، خیام به جوابهای منفی معادله توجه نمی کرد و به سادگی از کنار امکان وجود سه جواب برای معادله درجه سوم رد می شد.

 با این همه تقریبا چهار قرن قبل از دکارت توانست به یکی از مهمترین دستاوردهای بشری در تاریخ جبر بلکه علوم دست یابد و راه حلی را که دکارت بعدها (به صورت کاملتر) بیان کرد، پیش نهد.

خیام همچنین توانست با موفقیت تعریف عدد را به عنوان کمیتی پیوسته به دست دهد و در واقع برای نخستین بار عدد مثبت حقیقی را تعریف کند و سرانجام به این حکم برسد که هیچ کمیتی، مرکب از جزء های تقسیم ناپذیر نیست و از نظر ریاضی، می توان هر مقداری را به بی نهایت بخش تقسیم کرد.

 همچنین خیام ضمن جستجوی راهی برای اثبات اصل توازی، اصل پنجم مقاله اول اصول اقلیدس در کتاب شرح ما اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس، مبتکر مفهوم عمیقی در هندسه شد.

  در تلاش برای اثبات این اصل، خیام گزاره هایی را بیان کرد که کاملا مطابق گزاره هایی بود که چند قرن بعد توسط والیس و ساکری ریاضیدانان اروپایی بیان شد و راه را برای ظهور هندسه های نااقلیدسی در قرن نوزدهم هموار کرد.

مثلث حسابی پاسکال در اصل مثلث حسابی خیام است

وی افزود: بسیاری عقیده دارند مثلث حسابی پاسکال را باید مثلث حسابی خیام نامید و برخی پا را از این هم فراتر گذاشتند و معتقدند، دو جمله ای نیوتن را باید دو جمله ای خیام نامید.

 البته گفته می شود بیشتر از این دستور نیوتن و قانون تشکیل ضریب بسط دو جمله ای را چه جمشید کاشانی و چه نصیرالدین توسی ضمن بررسی قانونهای مربوط به ریشه گرفتن از عددها آورده اند.